نگاه رسانه‌های داخلی به ماجراهای فیلم شمس و مولانا
تاریخ انتشار: ۳ مهر ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۵۲۳۶۵۰۶
به گزارش گروه نشریات خبری ایرنا، چند روزی است که خبر ساخت فیلم سینمایی درباره شمس و مولانا با عنوان مست عشق به کارگردانی حسن فتحی و محصول مشترک ایران و ترکیه به یکی از اخبار داغ سینمایی تبدیل شده و حاشیه‌های بسیاری برای این فیلم ایجاد شده است.
پس از انتشار خبر ساخت این فیلم سینمایی برخی از آیات عظام ناصر مکارم شیرازی و حسین نوری‌همدانی درباره ساخت این فیلم پرسش هایی را مطرح کردند که پاسخ آیت‌الله مکارم شیرازی به پرسش مطرح شده چنین بوده است: با توجه به اینکه این کار سبب ترویج فرقه ضاله صوفیه می‌شود، شرعاً جایز نیست و باید از آن خودداری کرد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
همچنین آیت‌الله نوری همدانی نیز درباره ساخت این فیلم اینگونه پاسخ داد: این دو نفر نامبرده از اعیان صوفیه مهستند و ما برای این مطلب مدارک مقتضی از کتاب‌های خودشان داریم. اساسا فرقه صوفیه یکی از فرقه‌های ضالّه و مضلّه است که با تشکیلات قطب سازی و مرشدبازی به جنگ اسلام ناب که اسلام قرآن و اهل بیت عصمت(ع) آمده‌اند و امام صادق(ع) درباره صوفیه فرموده‌اند: آنها دشمنان ما هستند. ترویج آنها به هر شکل باشد جایز نیست و حرام است.
پس از انتشار این فتوا، دست‌اندرکاران فیلم سینمایی مست عشق ویدئویی از سخنان آیت الله خامنه ای مقام معظم رهبری در دیدار با شاعران در چند سال گذشته منتشر کردند. رهبرمعظم انقلاب در دیدار با جمعی از شاعران در ۲۵ شهریور ۱۳۸۷ خورشیدی گفته‌اند: شعر مولوی را شما ببینید. حالا اگر فرض کنید کسی دیوان شمس را به خاطر زبان مخصوص و حالت مخصوصش که خیلی از ماها دسترسی نداریم و اگر آن را قدری دوردست بداند، مثنوی، مثنوی؛ که خودش می‌گوید: و هو اصول اصول اصول الدین. واقعاً اعتقاد من هم همین است. یک وقتی مرحوم آقای مطهری از من پرسیدند نظر شما راجع به مثنوی چیست، همین را گفتم.
بررسی روزنامه‌ها، تارنماها و خبرگزاری‌های داخلی نشان می‌دهد که رسانه های هر دو طیف اصولگرا و اصلاح طلب در موضعی مشترک درباره حواشی فیلم در دست ساخت مست عشق، ضمن انعکاس نظر مقام معظم رهبری و برشمردن توصیف امام خمینی(ره) از مثنوی و مولانا و همچنین برشمردن نظر علامه طباطبایی، مطهری و جوادی آملی درباره او، خطاب به فقهای مخالف نوشتند: بهات درباره امثال مولوی از دیر زمان بوده، در موضوع مورد اختلاف مقلدان محترم به نظر مرجع‌شان وفادار خواهند بود و در مواردی مانند نشر کتاب و ساختن و اکران فیلم در مورد این اشخاص خاص، نظام بر اساس نظرات ولی فقیه برنامه‌ریزی می‌کند.
گفتنی است رسانه های اصولگرا گرچه به شبهات درباره استفتای حضرات آیات مکارم شیرازی و نوری همدانی پرداخته اند اما به طور کلی ساخت این فیلم را همراه با منافع ترکیه می دانند.
رسانه‌های اصلاح طلب
نظر مقام معظم رهبری و دیگر بزرگان دین درباره مولوی
روزنامه اعتماد در یادداشتی نوشت: اگرچه حواشی به وجود آمده برای فیلم مست عشق که موضوع صوفی‌گری مولانا و شمس را به عنوان محور استدلال خود دارد، امر بی‌سابقه‌ای نیست قبلا هم با برگزاری کنگره مولوی مخالفت شده، اما باتوجه به جایگاه مولوی در فرهنگ ما و نیز نظر مقام معظم رهبری درباره این شاعر و عارف سده هفتم هجری، چنین پروژه‌ای تا این اندازه به دست‌انداز بیفتد. رهبر انقلاب نه‌تنها به تقابل شخصیت و دیدگاه‌های مولوی با اسلام و موازین دینی قائل نیستند بلکه بالصراحه بر همپوشانی و انطباق این شاعر و عارف سده هفتم هجری با دین اسلام تاکید دارند. ایشان مسائل عرفانی را دریایی عظیم توصیف کرده و یادآور شده‌اند که بخشی از شعر آیینی ما با عرفان پیوند خورده است.
به گزارش عصر ایران، علاّمه حسن زاده، در جای جای کتب و رسالات منتشر شده از ایشان، از مولوی با عنوان عارف رومی یاد کنند و درباره بزرگانی مانند مولانا، حافظ، سنائی فرموده‌اند: این آقایان همه از مفاخر عالم علم و ادبیات و فرهنگ و شعر و شاعری هستند و آنها بزرگانی هستند که نوعاً معارف قرآنی و مضامین عرفانی و نکات و مدارج انسانی را در سیر و سلوک، اعتلا و ارتقای انسان به نظم درآورده‌اند ایشان همچنین تاکید کرده اند که امثال حافظ و مولوی، عالم به تمام علوم از قبیل فقه، اصول، حدیث و فلسفه بودند.
روزنامه آفتاب یزد در این باره نوشت: مرحوم استاد سید جلال الدین آشتیانی، گاهی از مولانا به عارف و کاشف و محقّق متبحّر مولانا جلال الدین رومی و گاهی به شیخ عارف کامل، مولانا جلال الدین رومی تعبیر می‌کند و چنین او را می‌ستاید و گاهی از لحاظ علمی‌نیز او را ستایش می‌کند و می‌فرماید: شیخ عارف، مولانا جلال الدین رومی، به همین معنا (مسئله‌ای عرفانی) در کتاب خود تصریح کرده و الحق در بیان این حقیقت، قیامت کرده است. همچنین از عارف واصل، خاتم العرفاء و المتالهین نقل شده است که ایشان در حالت احتضار فرموده‌اند: من می‌روم امّا ما و شما هیچ وقت از مثنوی بی‌نیاز نمی‌شویم. و همچنین ایشان فرموده‌اند: مولوی از خواص شیعیان حضرت امیر(ع) ـ است.
مسبوق به سابقه بودن اختلافات فقهی در جریان ساخت فیلم‌ها
روزنامه شرق در گزارشی می نویسد: مست عشق نخستین فیلمی نیست که با مخالفت برخی مراجع روبه‌رو می‌شود. پیش از این و در جریان ساخت و به‌ویژه اکران فیلم سینمایی رستاخیز نیز اختلاف‌نظر درباره نمایش این فیلم سبب شد رستاخیز سال‌ها در محاق توقیف بماند. احمدرضا درویش، کارگردان فیلم رستاخیز، در جریان توقیف این فیلم سینمایی در برنامه چشم شب روشن، درباره مباحث فقهی مطرح‌شده در فیلم گفت: در رستاخیز به لحاظ فقهی و مبانی شرعی بر مبنای فتوای مراجع عظام عمل شده است.
مست عشق در مسیر رستاخیز عنوان مطلبی در روزنامه ایران است که در بخشی از آن می خوانیم: این بار اخبار مخابره شده از قم بود که مست عشق را دوباره سر زبان‌ها انداخت. جمعی از طلاب با ارسال نامه‌هایی به دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی و آیت‌الله نوری همدانی، نظر این دو مرجع تقلید را درباره ساخت سریال شمس و مولانا جویا شده بودند و آنها مخالفتشان را با ساخت فیلم عنوان کردند. در روزهایی که انتشار غیرقانونی رستاخیز احمدرضا درویش در فضای اینترنت و انگشت اتهام تلویزیون به سمت دولت، انتقادهایی را درباره نادیده گرفتن مخالفت مراجع تقلید برای توقیف این فیلم مطرح کرده، حالا دو مرجع تقلید پیش از ساخت یک اثر سینمایی در برابر آن اعلام موضع کرده‌اند.
واکنش کارگردان به حواشی ایجاد شده
روزنامه آرمان ملی در مطلبی می نویسد: درباره طرح سوال ساخت فیلم مست عشق از سوی افرادی که خود را طلاب قم معرفی کردند باید به این نکته توجه داشت که انتقادات دلواپسان دیگر به این فیلم از مدتی قبل آغاز شده بود پس چرا این طلاب اکنون به یاد سوال از مراجع افتادند؟ آیا نمی‌توان اقدام این طلاب را بخشی از پروژه تخریب فیلم تاریخی دانست؟ بهتر بود این طلاب جوان شان و جایگاه خود را همتراز بادلواپسان سیاسی قرار نمی‌دادند تا اقدامشان همراستا با آنها تعریف شود. به عنوان نمونه روزنامه دلواپس جوان چندی پیش نوشت: حسن فتحی می‌خواهد با حضور بازیگران شناخته شده سینمای ایران، فیلمی با موضوع زندگی مولانا و شمس بسازد؛ فیلمی که منفعت آن نصیب ترکیه خواهد شد. وی در ادامه آورد: با ساخت فیلم مست عشق در ترکیه، عملاً مهر تأییدی بر ادعاهای ترکیه درباره اصالت محمد جلال‌الدین بلخی زده است که دولت ترکیه قصد دارد وی را در جهان به عنوان شاعر اهل ترکیه معرفی کند. از سوی دیگر ترکیه در هر سال مبالغ زیادی را صرف ساخت فیلم و سریال می‌کند و آن را به شبکه‌های تلویزیونی منطقه می‌فروشد تا بینندگان را برای بازدید از ترکیه تشویق کند. این ابتکار باعث شده است که علاوه بر شهروندان ایرانی و عرب، حتی اهالی سرزمین‌های اشغالی فلسطین نیز به ترکیه سفر کنند. یا مشرق نوشت: تهیه‌کننده کار هم مهران برومند نامی است که آقای عابربانک (حسین هدایتی) از وی در دادگاه سخن گفته بود. اردیبهشت امسال بود که حسین هدایتی در آخرین دفاعیات دادگاهی خود، از مهران برومند نام برد و اینکه برومند به او بدهکار است. حواشی دیگری که حسن فتحی، کارگردان فیلم آنها را پیش‌بینی کرده و گفته بود ساخت فیلم درباره مولانا سخت خواهد بود و جنجال و حواشی زیادی به دنبال خواهد داشت. چون حساسیت‌های زیادی درباره این شخصیت وجود دارد.
رسانه‌های اصولگرا
ارجحیت نظر ولی فقیه
روزنامه خراسان در گزارشی نوشت: هر چند دو مرجع بزرگوار تقلید، درباره شمس و مولوی، قائل به حکم مذکور شده‌اند اما مراجع و علمای شناخته شده‌ای در دوران ما زندگی کرده و می‌کنند که ظاهراً، نظر دیگری در این زمینه دارند. حضرت آیت‌ا... العظمی خامنه‌ای، رهبر انقلاب، در دیدار شاعران که در شهریورماه سال ۱۳۸۷ اتفاق افتاد و مصادف با ماه مبارک رمضان بود، طی سخنانی به بیان دیدگاهشان درباره مولوی و ذکر خاطره‌ای در همین زمینه، از استاد شهید آیت‌ا... مرتضی مطهری پرداخته‌اند که ما آن را عیناً در اینجا نقل می‌کنیم: یک بخش مهمی از شعر آیینی ما می‌تواند متوجه مسائل عرفانی و معنوی بشود و این هم یک دریای عظیمی است. شعر مولوی را شما ببینید. اگر فرض کنید کسی به دیوان شمس به خاطر زبان مخصوص و حالت مخصوصش دسترسی نداشته باشد که خیلی از ماها دسترسی نداریم و اگر آن را کسی یک قدری دوردست بداند، مثنوی، مثنوی؛ که خودش می‌گوید: و هو اصول اصول اصول الدین. واقعاً اعتقاد من هم همین است. یک وقتی مرحوم آقای مطهری از من پرسیدند نظر شما راجع به مثنوی چیست، همین را گفتم. گفتم به نظر من مثنوی همین است که خودش گفته: و هو اصول ... ایشان گفت کاملاً درست است، من هم عقیده‌ام همین است. طبق فتوای بسیاری از مراجع معظم تقلید، در جامعه اسلامی ما، در جمهوری اسلامی ملت ایران که بر اساس آموزه‌های اسلام ناب محمدی(ص) شکل گرفته است، حرف و سخن آخر را، به ویژه در مباحثی که جنبه عمومی و حکومتی پیدا می‌کند و مسئولان و دولتمردان، مکلف به تمکین از آن هستند، ولی‌فقیه دوران می‌زند و پیروی از دیدگاه و نظر ایشان، در اموری که اشاره کردیم، بر مؤمنان واجب است.
توجه بزرگان به آثار مولوی
روزنامه فرهیختگان در بخشی از گزارش خود نوشت: چهار دهه حضور مثنوی و مولوی در بیانات رهبری یکی از برجسته‌ترین وجوه توجه به مولوی و آثارش را می‌توان در مقام معظم رهبری دید. سابقه این توجه به قبل از انقلاب و حتی دوران ریاست‌جمهوری ایشان بازمی‌گردد. از نگاه بزرگان یکی از کسانی که در آثارش موارد متعددی از نقل قول و تمثیل از مثنوی مولوی آمده، استاد شهید مرتضی مطهری است. در اینجا نظر ایشان درباره مولوی را از جلد دوم کتاب مجموعه کلیات علوم اسلامی مرور می‌کنیم: مولانا جلال‌الدین محمد بلخی رومی معروف به مولوی، صاحب کتاب جهانی مثنوی از بزرگ‌ترین عرفای اسلام و از نوابغ جهان است. نسبش به ابوبکر می‌رسد. مثنوی او دریایی است از حکمت و معرفت و نکات دقیق معرفه‌الروحی و اجتماعی و عرفانی. در ردیف شعرای طراز اول ایران است. مولوی اصلا اهل بلخ است. در کودکی همراه پدرش از بلخ خارج شد. پدرش او را با خود به زیارت بیت‌الله برد. با شیخ فریدالدین عطار در نیشابور ملاقات کرد. پس از مراجعت از مکه همراه پدر به قونیه رفت و آنجا رحل اقامت افکند. مولوی در ابتدا مردی بود عالم و مانند علمای دیگر همتراز خود به تدریس اشتغال داشت و محترمانه می‌زیست تا آنکه به شمس تبریزی عارف معروف برخورد، سخت مجذوب او گردید و ترک همه چیز کرد. دیوان غزلش به نام شمس است و در مثنوی مکرر با سوز و گداز از او یاد کرده است. مولوی در سال ۶۷۲ درگذشته است. چهره دیگری که درباره مثنوی معنوی شرح نوشته و سال‌های زیادی از عمر شریفش را در این حوزه صرف کرد، مرحوم علامه جعفری است. تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی در ۱۵ جلد اثری است که از وی به یادگار مانده است. علامه محمدتقی جعفری درباره مولوی و آثارش چنین گفته است: آنچه اینجانب در زمان نسبتا طولانی (۱۰سال به‌طور پیوسته و پنج سال به‌طور مجزا) از آثار مولوی به‌دست آوردم، بدون مبالغه و تعارفات معمولی، فوق‌العاده شگفت‌انگیز بود.
نکاتی درباره استفتای حضرات آیات مکارم شیرازی و نوری همدانی
روزنامه جوان در مطلبی با میان تیتر یک استفتا و چند سؤال می نویسد: روز گذشته در حالی که به نظر می‌رسید همه چیز برای یک همکاری سینمایی مشترک میان ایران و ترکیه آماده بود، تصویر یک استفتا در سایت‌های خبری و متعاقب آن شبکه‌های اجتماعی منتشر شد؛ استفتایی که از طرف برخی طلاب حوزه علمیه قم مطرح شده بود و با ابراز تأسف از ساخت سریالی در سطح ملی و با استفاده از بودجه دولتی، برای نمایش و بزرگداشت شخصیت شمس تبریزی تأکید شده بود که پخش این سریال از تلویزیون عواقب خطرناکی دارد.
تنظیم‌کنندگان این استفتا با استناد به صوفی بودن شمس تبریزی و نظرات وی درباره حضرت صدیقه طاهره(س) درخواست کرده بودند که مراجع جلوی ساخت این سریال را بگیرند. آیت‌الله مکارم‌شیرازی و آیت‌الله نوری‌همدانی در پاسخ به چنین استفتاهایی مخالفت خود را با ساخت این سریال اعلام کردند. این استفتا، اما چند نکته داشت؛ اول اینکه قرار نیست سریال تلویزیونی مولوی ساخته شود بلکه فیلمی سینمایی است که بودجه‌اش دولتی نیست. در ثانی زمانی که جلال‌الدین ساخته شهرام اسدی در سال ۹۳ از تلویزیون پخش شد و به زندگی مولوی در دوران کودکی می‌پرداخت، هیچ اعتراضی از سوی حوزه‌های علمیه صورت نگرفته بود. نکته قابل توجه درباره این استفتاها این است که تنظیم‌کنندگان آنها با پیشفرض‌های اشتباه این استفتاها را تدوین کرده بودند و باید دید از نظر شرعی استفتایی که فرض آن اشتباه است، درست است یا اینکه صرف تأکید مراجع بر ساخته نشدن سریالی درباره شخصیت‌های صوفی، کفایت می‌کند.
مست عشق در خدمت منافع ترکیه
روزنامه جوان در گزارشی نوشت: کشور ترکیه سالیانه هزینه سنگینی صرف می‌کند تا از طریق فیلم و سریال، زیبایی‌هایی کشورش را برای جذب بیشتر گردشگر خارجی به نمایش بگذارد. این اتفاق، اما این بار نه تنها هزینه‌ای برای ترکیه ندارد بلکه ایرانی‌ها حاضر شده‌اند برای ساخت یک فیلم درباره ترکیه دست به جیب هم بشوند. حسن فتحی قرار است فیلمی با عنوان مست عشق را با موضوع زندگی مولانا بسازد. وی به همین منظور از شهاب حسینی و پارسا پیروزفر دعوت کرده تا در نقش‌های شمس تبریزی و مولوی بازی کنند. ابتدا اینکه با ساخت فیلم مست عشق در ترکیه، عملاً مهر تأییدی بر ادعاهای ترکیه درباره اصالت محمد جلال‌الدین بلخی زده است که دولت ترکیه قصد دارد وی را در جهان به عنوان شاعر اهل ترکیه معرفی کند.
فرهیختگان نیز در بخشی از گزارش خود با تیتر تحریف مولوی ممنوع می نویسد: مصادره فرهنگی مولانا، سال‌هاست محل مناقشه ایران و ترکیه بوده است. در تمام این سال‌ها، ترکیه با اتکا به محل دفن مولانا، تمام تلاش خود را برای معرفی این شاعر و عارف ایرانی با نام رومی به کار بسته و متاسفانه در غیاب اقدامات بین‌المللی موثر دولت ایران، تا حدودی هم موفق شده است. در حالی که ناکارآمدی دیپلماتیک نسبت به این سرقت بزرگ فرهنگی کاملا مشهود است، می‌بینیم که فیلمساز ایرانی که همه هویت و اعتبار هنری‌اش را از خاک ایران و رسانه ملی دارد، در این مساله پرمناقشه بین ایران و ترکیه، جانب کشور همسایه را گرفته است. فتحی که چند سال پیش سریال پرهزینه شهرزاد را در شبکه نمایش خانگی ساخته بود، نسبت به اتهامات اقتصادی تهیه‌کننده این سریال، فقط یک موضع را داشت و آن اینکه نقش سرمایه از بعد کیفی اثر مستقل است. واقعا جای این سوال باقی است که آیا می‌شود پروژه سینمایی مست عشق هم مشمول چنین نظری باشد. آیا ممکن است سرمایه‌گذاران ترکیه‌ای برای ساخت یک اثر سینمایی با موضوع مولانا اقدام کنند و نظرات و قرائت خود کشور ترکیه را بر فهم فتحی و مولانای ایرانی غالب نکنند. قطعا پاسخ این سوال فیلمی به نفع مولانای رومی است تا مولانای ایرانی.
منبع: ایرنا
کلیدواژه: فیلم مست عشق شمس تبریزی مولانا ترکیه ایران
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۵۲۳۶۵۰۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
رمزگشایی ناقص از یک ملاقات تاریخ ساز
در تاریخ هر فرهنگی، فهرستی از افراد شاخص را می توان ردیف کرد که در حافظه قومی و هویت جمعی آن ملت ریشه دارند. نزدیک شدن به این مشاهیر، و تلاش برای عرضه روایتی دراماتیک و نمایشی از آنها کاری بسیار پرمخاطره و پرمسئولیت است.
به گزارش ایسنا، نورنیوز در گزارشی از «مست عشق»، فیلم محبوب این روزهای سینما نوشت: از دشوارترین کارها در عرصه هنر، تبدیل زندگی و شخصیت چهره‌های محبوب، مرجع و خاطره ساز تاریخی به آثار و تولیدات نمایشی است. رفتن سراغ تولیداتی از این جنس، راه رفتن بر لبه تیغ است؛ می تواند به راحتی در ورطه ابتذال یا اغراق بغلتد و سیمای تاریخی آن شخصیت را مخدوش کند. در تاریخ هر فرهنگی، فهرستی از افراد شاخص را می توان ردیف کرد که در حافظه قومی و هویت جمعی آن ملت ریشه دارند. نزدیک شدن به‌این مشاهیر، و تلاش برای عرضه روایتی دراماتیک و نمایشی از آنها کاری بسیار پرمخاطره و پرمسئولیت است. هنرمندان اندکی هستند که به چنین کار خطیر و مسولانه‌ای تن بدهند؛ و هنرمندان اندک تر و کم شمارتری هستند که‌این خطرپذیری را با خلاقیت و نوآوری همراه کنند، به نحوی که نه درخشش سیمای آن مشاهیر مخدوش شود و نه ذهنیت جمعی مردم از آن افراد شاخص لطمه ببیند. برای فرهنگ ایران، مولانا جلال الدین بلخی از این افرا است. به‌این اعتبار، انتخاب او به عنوان سوژه اثر هنری، انتخابی خطیر و دشوار است.
از سوی دیگر،همیشه هنرمندانی وجود داشته اند که توان و تخصص و تمایل حرفه‌ای شان، بازسازی هنری رخدادها یا چهره‌های تاریخی است. برای این هنرمندان، تاریخ چیزی به سرآمده و به پایان رسیده نیست بلکه می توان سراغش رفت و با قرائتی امروزین، آن را بازسازی و بازآفرینی کرد. حسن فتحی، به عنوان فیلمسازی ایرانی از کسانی است که به چنین بازسازی های تاریخی – هنری علاقه‌ای ویژه و خاص دارد. در کارنامه هنری او، نگاه به اشخاص، رخدادها و جریان های تاریخی، جایگاهی ویژه دارد. او در «شب دهم» روایتی دراماتیک از واقعه عاشورا به دست می دهد و با استفاده از نشانه‌ها و استعاره‌های ایرانی، درکی نوستالژیک و ملی از یک رخداد تاریخی و دینی عرضه می کند. در سریال مدار صفر درجه از تاریخ معاصر ایران، روایتی ملی می سازد و با بهره گیری درست از مولفه‌های رمانتیک، نمایشی اثرگذار و مخاطب پسند و باورپذیر از مبارزات استقلال طلبانه مردم ایران عرضه می کند. «پهلوانان هرگز نمی میرند»، «جیران»، «میوه ممنوعه» نیز همگی در این نکته مشترکند که فیلمساز، عناصر تاریخی و هویتی را در ساختاری رمانتیک و حرفه‌ای بازسازی و بازآفرینی می کند.
مست عشق، جدیدترین ساخته سینمایی حسن فتحی، روی همین خط سیر هنری و براساس همین بنیان نظری ساخته شده است. او در این اثر سینمایی، سراغ مولانا ، یا به تعبیر درست تر سراغ توصیف رابطه مولانا و شمس در خلال سال های ۶۴۲ تا ۶۴۵ هجری قمری می رود. این ۳ سال، به اعتبار آنکهکی از مرموزترین و جذاب ترین ملاقات های تاریخی در آن رخ داده و نتایجی بی نهایت شگفت در پی داشته از مهم ترین مقاطع در تاریخ فرهنگ و ادبیات ایران به حساب می آید.
مردم ایران، به درجات مختلف از دیدار معمایی و تاریخ ساز این دو شخصیت عظیم کمابیش خبر دارند و از اهمیت و تعیین کنندگی اش مطلع اند. حتی کسانی که تاکنون آثار منثور و منظوم مولانا و شمس را نخوانده اند از این دیدار مرموز و از این مقطع ۳ ساله زندگی مولانا چیزهایی شنیده اند. فیلم حسن فتحی، همین برش کوتاه را از زندگی مولانا و شمس برمی گزیند و با پرداختی رمانتیک و دراماتیک، آن را به اثری دیدنی تبدیل می کند. مست عشق به اعتبار اینکه موضوعی تا این اندازه مخاطب پسند و کنجکاوی برانگیز را دستمایه تولید قرار داده اثری جسورانه و هوشمندانه است.
اما این همه ماجرا نیست. فتحی ترجیح داده کار را در اقلیم سینمایی ترکیه تولید کند و در رده آثار مشترک سینمایی تعریف کند. لوکیشن های بومی قونیه به همراه ظرفیت های فنی و هنری سینمای ترکیه در بازآفرینی تاریخ دوره سلجوقی ، امکان های زیادی در اختیار فیلمساز قرار داده تا ساختاری باورپذیر و دیدنی به فیلمش بدهد. این نکته تا آنجاست که طبق نظر برخی از منتقدان، قدرت بازیگری بازیگران ترکیه‌ای مست عشق به مراتب از سطح هنرنمایی بازیگران ایرانی این فیلم، بالاتر به نظر می رسد.
مهم ترین نکته در مست عشق، غیر از این موارد فنی، نحوه بازنمایی ملاقات تاریخی شمس و مولاناست. دیدار این دو چهره ماندگار فرهنگی ایران، آنقدر مهم و اثرگذار بوده است که در تمام تاریخ بشریت، شاید نمونه‌هایی به تعداد انگشتان یک دست داشته باشد. این ملاقات ، عالی ترین مصداق و نمونه از یک دیدار کیمیاگرانه و تحول بخش دانسته شده، به نحوی که از یک فقیه و دانشمند معمول و متعارف، عارف و شاعری حکیم و شوریده ساخت و او را در فهرست مفاخر تاریخ بشری جای داد. سئوال این است که آیا «مست عشق» توانسته است چنین دیدار ناب و بی مانندی را به خوبی بازنمایی کند؟ آیا عظمت و ابهت مولانا و شمس، و نیز اهمیت ملاقات بی بدیل این دو سیمای تابناک، در این اثر بازتابی شایسته یافته است؟
به نظر می رسد فتحی در این مقصود، با تمام خلاقیت ها و نازک اندیشی هایش، آنگونه که انتظار می رفت توفیق نداشته است. دیدار این دو شخصیت تاریخ ساز،چیزی بیش از یک ملاقات، ولو ملاقات مهم، از آب درنیامده است، و نشانی از یک دیدار یکّه و بی بدیل در آن نیست. برخورد شمس و مولانا، داستان طلاشدن مس در یک فرایند مرموز انسانی است. بیننده انتظار دارد چنین تحولی را ملموس تر از اینکه هست در فیلم ببیند. مخاطب، آنچه از گفت و گوی این دو چهره در خلوت می بیند مباحثاتی است که هر روز در مجامع و محافل علمی سنتی و مدرن جریان دارد. هرروز صدها حلقه از این نشست های علمی میان دانشمندان شکل می گرفته اما هیچ کدام به نتیجه‌ای منتج نشد که دیدار شمس و مولانا منتج شد. کم نیستند مولوی پژوهانی که معتقدند جنس این دیدار،اساسا از جنس مواجهات علمی و مدرسی نبوده و آنِ دیگری داشته است. به تصویر کشیدن باورپذیر این دگردیسی، ناکامی بزرگ حسن فتحی در مست عشق است.
این نقیصه را بازی انتقادبرانگیز شهاب حسینی (در نقش شمس) و پارسا پیروزفر (در نقش مولانا) دوچندان کرده است. نه مولانای قبل از دیدار با شمس، خوب از آب درآمده است و نه مولانای بعد از دیدار. فرق پیروزفر قبل از ملاقات با شهاب حسینی و بعد از ملاقات با او چندان زیاد نیست. نه مولانای فقیه و دانشمند، به درستی در فیلم بازنمایی شده و نه مولانای شوریده و شاعر. از سوی دیگر، تصویری که شهاب حسینی از شمس عرضه می کند تصویری نامنسجم و پریشان است. بخشی از این شخصیت پردازی های ضعیف، به خاطر ضعف فیلمنامه فتحی - توحیدی است و بخش مهم دیگری از آن، به خاطر ناکامی حسینی – پیروزفر در ایفای نقش.
علاوه بر این، زبان انتخابی نویسندگان فیلمنامه نیز زبانی هویت دار و استخوان دار نیست. گاهی به زبان امروزین نزدیک است و گاهی به شدت کهن و باستانی می شود و در مجموع، از ساخت زبانی مستحکم و اثرگذاری که فتحی در شب دهم، میوه ممنوعه و سایر آثارش به استخدام گرفته بود در مست عشق خبری نیست.
البته فیلمساز در استفاده از سبک روایی «تداعی در تداعی» به خوبی عمل کرده و احتمالا با الهام گیری از روش کار خود مولانا در روایت گری مثنوی، جابجایی های جالب و جذاب زمانی را در فیلم گنجانده که کشش اثر را برای مخاطب بیشتر می کند. علاوه بر این، پیوند دادن خشونت و عشق در نمونه سردار سلجوقی و مریم، دختر مسیحی، به خوبی در خدمت خط روایی داستان است و جذابیت از دست رفته دیدار مولانا و شمس را تاحدی جبران می کند. شروع فیلم با صحنه‌هایی خوش ساخت از جنگ های خونبار مغولی است. این آغاز شکوهمند، ضرباهنگ فیلم را بالا می برد و بیننده را از همان ابتدا در برابر یک اثر خوش ساخت منتظر می گذارد. موسیقی روان فیلم هم تماشاگر را در فضایی صوفیانه و شرقی قرار می دهد و در پایان اثر، صدای لطیف علیرضا قربانی، خاطره فیلم را در ذهن هر مخاطبی ماندگار می کند. به‌این ترتیب ، «مست عشق» با یک شروع غافلگیرانه و یک پایان شکوهمند، در خیال بیننده جای می گیرد.
«مست عشق» به رغم تمام فراز و فرودهایش اثری دیدنی و توصیه کردنی است. این اثر شریف، مسیری تازه را در سینمای ایران باز می کند و می تواند حلقه مهمی برای زنجیره آثاری باشد که فیلمسازان جوان و خلاق ایرانی با الهام گیری از آن، رخدادها و شخصیت های تاریخی را دراماتیک و دیدنی کنند.
انتهای پیام
تصاویر پدر ساواکی مهران غفوریان